Do rodzaju Bison nale¿± du¿e, masywne zwierzêta, niegdy¶ zasiedlaj±ce dwa kontynenty: Europê i Amerykê Pó³nocn±. Rodzaj ten jest reprezentowany obecnie przez dwa gatunki - europejskiego ¿ubra Bison bonasus i pó³nocno-amerykañskiego bizona Bison bison.
W obrêbie obu gatunków wyró¿niamy po dwa podgatunki. W warunkach bezdrzewnej prerii wykszta³ci³ siê bizon preriowy Bison bison bison, natomiast w lesistych obszarach dzisiejszej pó³nocnej czê¶ci Kanady zamieszkiwa³ bizon le¶ny Bison bison athabascae.

Rozleg³e pó³nocnoamerykañskie prerie przemierza³y niezliczone stada bizonów. Jeszcze na pocz±tku XIX wieku szacowano ich liczebno¶æ na oko³o 40 mln. Niespotykana w historii rze¼ tych zwierz±t doprowadzi³a do zag³ady wielkich stad. Ju¿ pod koniec XIX wieku (1895 r.) liczebno¶æ bizonów zmala³a do zaledwie 800 sztuk. Dalszej zag³adzie zapobieg³o wziêcie bizonów pod ochronê.

Puszcz imperator. Fot. J. Walencik

Obecnie liczebno¶æ tych zwierz±t szacowana jest na 500 000 osobników. Oprócz stad bêd±cych pod opiek± pañstwa, na przyk³ad w Parku Narodowym Yellowstone czy National Bison Range w Montanie, liczne bizony trzymane s± przez prywatnych hodowców wy³±cznie w celach komercyjnych.

Odmiennie kszta³towa³y siê losy bizona le¶nego zamieszkuj±cego ogromne i niedostêpne obszary pó³nocnej Kanady. Na tereny te na pocz±tku XX wieku przetransportowano ponad 6000 bizonów preriowych, co doprowadzi³o do wymieszania siê obu podgatunków. Obecnie nie ma pewno¶ci, czy bizon le¶ny zachowa³ siê w czystej formie.

U ¿ubrów wystêpowa³y tak¿e dwa podgatunki - ¿ubr nizinny, zwany tak¿e bia³owieskim Bison bonasus bonasus i ¿ubr kaukaski, górski Bison bonasus caucasicus. ¯ubry kaukaskie nie dotrwa³y do naszych czasów. Ostatni ¿ubr tego podgatunku zgin±³ na Kaukazie w 1927 r. Ocala³ tylko jeden osobnik (KAUKASUS) wywieziony z Kaukazu do Niemiec w 1908 r. Ten roczny byczek trafi³ do prywatnego zwierzyñca w Boitzenburgu w Niemczech. Prze¿y³ on w niewoli 18 lat.

W tym czasie w ogrodach zoologicznych i zwierzyñcach trzymane by³y tak¿e ¿ubry nizinne wywodz±ce siê z Puszczy Bia³owieskiej. Z samicami tego podgatunku KAUKASUS da³ potomstwo bêd±ce mieszañcami ¿ubra nizinnego i kaukaskiego, zaliczone do nizinno-kaukaskiej linii (s± to ¿ubry czystej krwi). Zwierzêta te w Polsce s± hodowane oddzielnie i bytuj± tylko w Bieszczadach. Domieszka krwi ¿ubra kaukaskiego u wspó³cze¶nie hodowanych ¿ubrów jest nieznaczna i nie ró¿ni± siê one wygl±dem od ¿ubrów nizinnych.
Wspó³cze¶nie w kilku pasmach rozleg³ego masywu Kaukazu zlokalizowane s± wolne stada ¿ubrów nizinno-kaukaskich. Niestabilna sytuacja polityczna w tym regionie spowodowa³a drastyczne obni¿enie liczebno¶ci najwiêkszej populacji w Cejskim Zapoviedniku na terenie Pó³nocnej Osetii. Ca³kowitej zag³adzie uleg³a wolna populacja w Czeczenii. Niekorzystnym dla przysz³o¶ci wolnych populacji ¿ubrów w tym regionie jest równie¿ fakt, ¿e w historycznym areale ¿ubra kaukaskiego (Kaukaski Rezerwat Biosfery) bytuj± mieszañce ¿ubra z bizonem, które oczywi¶cie nie s± ujmowane w ¶wiatowym rejestrze ¿ubrów. Na pocz±tku naszego tysi±clecia ¿ubry nizinne wystêpowa³y powszechnie w rozleg³ych lasach pokrywaj±cych ówczesn± Europê i stanowi³y wysoko ceniony ³up my¶liwski. W wiekach ¶rednich, w niektórych krajach europejskich, miêdzy innymi w Polsce i Niemczech, polowanie na ¿ubry by³o królewskim przywilejem. W Polsce o ochronie ¿ubra mówi siê po raz pierwszy w Statutach Litewskich (XVI w.), a Zygmunt August og³osi³ dekret gro¿±cy kar± ¶mierci tym, którzy odwa¿yliby siê ubiæ ¿ubra bez zezwolenia królewskiego. Mimo tego liczebno¶æ ¿ubrów mala³a i zawê¿a³ siê ich obszar bytowania. Przyczyny tego nale¿y upatrywaæ w kurczeniu siê obszaru lasów mieszanych i li¶ciastych - ostoi ¿ubrów.

Tekst "¯ubr Puszcz Imperator" opracowano na podstawie publikacji:
Krasiñski Z. A. 2005. ¯ubr Puszcz Imperator. Wydawnictwo BPN, Bia³owie¿a: 1-24, aktualizowany.