,,PNRP’’ 36(1) – 2017 r.

Grzyby makroskopowe Parku Narodowego „Bory Tucholskie"

STRESZCZENIE

Park Narodowy ,,Bory Tucholskie" (PNBT) znajduje się na terenie województwa pomorskiego, w powiecie chojnickim, w granicach administracyjnych gmin Chojnice i Brusy. Jego powierzchnia zajmuje obszar 4613,04 ha. W roku 2014 na terenie PNBT realizowany był projekt badawczy, którego celem było poznanie różnorodności gatunkowej grzybów makroskopowych tego terenu. Badaniami objęto różnorodne siedliska – bory sosnowe, lasy towarzyszące ekosystemom wodnym, zbiorowiska roślinne porastające wydmy, wrzosowiska, torfowiska, szuwary i łąki. Obserwacji dokonywano każdego miesiąca na 35 stałych powierzchniach zlokalizowanych w głównych zbiorowiskach roślinnych Parku (z wyłączeniem borów chrobotkowych objętych oddzielnym projektem). Badania prowadzono także metodą marszrutową. Łącznie stwierdzono 258 taksonów grzybów makroskopowych, w tym 47 gatunków nowych dla Parku. Najwyższą liczbą gatunków wyróżniała się powierzchnia numer 24 zlokalizowana w obrębie płatu Vaccinio uligonosi-Betuletum pubescentis (48 gatunków), zaś najmniejszą powierzchnia numer 4 w zbiorowisku Calthion palustris – jeden gatunek. Wśród wyróżnionych grup ekologicznych najliczniejszą grupą były grzyby naziemne (142 gatunki), natomiast najmniej liczną – grzyby, które wykorzystują jako substrat ciała owadów (reprezentowane jeden gatunek – Cordyceps militaris). Grzyby saprotroficzne tworzą najliczniejszą grupę troficzną, reprezentowaną przez 149 gatunków, zaś najmniejszą są pasożyty w liczbie ośmiu gatunków. Stwierdzono występowanie czterech gatunków chronionych (Rozporządzenie... 2014) i 47 znajdujących się na Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce w kategoriach E, V, R, I (Wojewoda, Ławrynowicz 2006).

Stan badań nad porostami w parkach krajobrazowych
w województwie podlaskim

STRESZCZENIE

W pracy przedstawiono stan badań na porostami w czterech parkach krajobrazowych położonych na terenie województwa podlaskiego. Na terenie województwa podlaskiego obok czterech parków narodowych (Białowieskiego, Biebrzańskiego, Narwiańskiego, Wigierskiego) istnieją cztery parki krajobrazowe: Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi, Suwalski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej im. Prof. Witolda Sławińskiego oraz Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu. Badania lichenologiczne prowadzone były we wszystkich parkach krajobrazowych w województwie podlaskim. Na ich terenie stwierdzono 369 gatunków porostów, co stanowi około 24% lichenobioty Polski i 53% bioty porostów Polski Północno-Wschodniej. Największe zróżnicowanie odnotowano na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej, gdzie do tej pory stwierdzono 365 gatunków porostów. W wyniku badań przeprowadzonych w Suwalskim Parku Krajobrazowym odnotowanych zostało 231 gatunków porostów. Na terenie Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi stwierdzono występowanie 51 gatunków. Badania lichenologiczne w Parku Krajobrazowym Podlaski Przełom Bugu wykazały występowanie 94 gatunków. Na terenie parków krajobrazowych odnotowano liczną grupę gatunków zaliczanych do grupy porostów szczególnej troski. Spośród wszystkich gatunków, 47 gatunków objętych jest ochroną prawną, w tym 26 ochroną ścisłą, 21 ochroną częściową i 3 ochroną strefową. Ponadto, 147 gatunków znajduje się na Czerwonej liście porostów Polski (Cieśliński i in. 2006), w tym jeden uznano jako regionalnie wymarły (kategoria RE), 14 – jako krytycznie zagrożone (CR), 46 – jako wymierające (EN), 46 – jako narażone (VU), 7 – jako słabo zagrożone (LC), 26 – jako bliskie zagrożenia (NT), a 7 znajduje się w grupie porostów o niedostatecznych danych odnośnie stopnia zagrożenia (DD). Wśród 369 gatunków porostów odnotowanych w parkach krajobrazowych badanego terenu 94 znajduje się na Czerwonej liście porostów zagrożonych w Polsce Północno-Wschodniej (Cieśliński 2003 b), w tym 1 w kategorii regionalnie wymarły (RE), 20 – jako CR, 21 – w kategorii EN, 27 – w kategorii VU, 6 – w kategorii NT, 5 – w kategorii LC i 15 – w kategorii DD.

Ważki (Odonata) Poleskiego Parku Narodowego
i jego otuliny: dane z lat 2004 – 2016

STRESZCZENIE

Praca podsumowuje dane zebrane w Poleskim Parku Narodowym podczas różnych projektów badawczych w latach 2004 – 2016. Badano 45 stanowisk: 34 w parku narodowym i 11 w jego otulinie. Stwierdzono 55 gatunków ważek: 53 w parku narodowym i 39 w otulinie. Wśród nich jest 15 gatunków „specjalnej troski". Na niektórych stanowiskach obserwowano wysokie zagęszczenia terytorialnych samców Leucorrhinia pectoralis (38, 50, 61 i 105 ♂♂100 m^-1). Omówiono występowanie poszczególnych gatunków, spektrum siedliskowe poszczególnych elementów ekologicznych oraz cenne odonatocenozy, które tworzą się zwłaszcza w jeziorach, stawach rybnych oraz torfowiskach niskich i sfagnowych.
Biorąc pod uwagę także wcześniejsze badania, z terenu badań wykazano dotychczas 59 gatunków ważek, czyli aż 80% fauny krajowej. Potwierdza to rolę Poleskiego Parku Narodowego i jego strefy ochronnej w ochronie bogactwa gatunkowego ważek oraz utrzymywania populacji wielu gatunków stenotopowych. W przypadku tego obszaru bardzo dużą rolę odgrywają tradycyjne metody użytkowania terenu i siedliska wtórne. Zdecydowanie największe okazuje się znaczenie stawów rybnych i torfianek. Jednak zdaniem autorów, podejście służb parku do tych zbiorników jest zbyt bierne. Szczególnie torfianki na torfowiskach sfagnowych wymagają ochrony czynnej: ingerencji w sukcesję i odlesienia ich pobrzeży. Wato też rozważyć kopanie torfianek de novo na torfowiskach, na których nie ma naturalnych wód powierzchniowych.
W stosunku do wcześniejszych danych, nie wykazano: Ischnura pumilio, Coenagrion armatum, Gomphus vulgatissimus i Ophiogomphus cecilia. Większość z nich występuje na terenie badań efemerycznie z powodu braku odpowiednich siedlisk, ale Coenagrion armatum było znane z pięciu stanowisk i przynajmniej na dwóch z nich tworzyło stabilne populacje. Obydwa stanowiska badano po 2004 r., nie wykazując tego gatunku. Może to wynikać w jednym przypadku ze zmian w roślinności, w drugim – z wysychania siedlisk gatunku. Jednak jest on dość trudny do wykrycia i można założyć z dużym prawdopodobieństwem, że wciąż występuje na terenie badań. Konieczne są specjalne, poświęcone temu badania.
Gatunki nowe dla terenu badań, to: Crocothemis erythraea, Sympetrum meridionale i S. pedemontanum. Ukazuje to, że Poleski Park Narodowy jest obejmowany areałami coraz to kolejnych gatunków ciepłolubnych. W następnych latach, można spodziewać się wykazania ich jeszcze większej liczby. Natomiast Sympetrum pedemontanum może tworzyć niewielkie, zapewne efemeryczne populacje na niektórych uregulowanych rzekach i kanałach na terenie badań.

Czerwończyk fioletek Lycaena helle (Lepidoptera, Lycaenidae)
w polskiej części Puszczy Białowieskiej

STRESZCZENIE

Czerwończyk fioletek Lycaena helle jest gatunkiem motyla dziennego zagrożonym wyginięciem zarówno w skali Polski jak i Europy, a ponadto figurującym w załącznikach Dyrektywy Siedliskowej. Gąsienice czerwończyka fioletka w Europie Środkowej żerują wyłącznie na rdeście wężowniku Bistorta officinalis (=Polygonum bistorta). Gatunek jest wciąż relatywnie szeroko rozprzestrzeniony we wschodniej Polsce, ale z Puszczy Białowieskiej był odnotowany ostatnio ponad pół wieku temu ze stanowiska położonego w dolinie rzeki Leśnej w południowej części Puszczy.
W 2016 r. czerwończyk fioletek został ponownie odnaleziony na obszarze Natura 2000 Puszcza Białowieska PLC200004 na ośmiu stanowiskach. Siedem z nich było zlokalizowanych w dolinie Narewki, a jedno w dolinie Łutowni. Cztery stanowiska znajdowały się w granicach Białowieskiego Parku Narodowego, gdzie gatunek nie był nigdy wcześniej obserwowany. Warto przy tym zauważyć, że nie ma danych o występowaniu czerwończyka fioletka w białoruskiej części Puszczy.
Pochodzenie nowo odkrytych stanowisk jest niejasne, ale wydaje się mało prawdopodobne, aby wszystkie one zostały skolonizowane przez czerwończyka fioletka w ostatnim czasie. Nie można jednak przy tym wykluczyć, że lokalne warunki siedliskowe uległy niedawno poprawie czasie w efekcie realizacji różnych projektów związanych z ochroną innych taksonów. Z drugiej strony dwa stanowiska wydawały się być od lat nieużytkowane.
Czerwończyk fioletek jako gatunek z II załącznika DS powinien zostać dodany do przedmiotów ochrony dla obszaru Natura 2000, a także stać się przedmiotem szczególnej troski konserwatorskiej w BPN. Wskazane jest utrzymanie albo wprowadzenie małej intensywności użytkowania na stanowiskach motyla, jak również monitoring lokalnych populacji oraz dalsze prace o charakterze inwentaryzacyjnym, również w białoruskiej części Puszczy.